پیام مقام معظم رهبری به کنگره میرزاکوچک‌خان جنگلی

بعد از چندی در جرگه طلاب مدرسه جامع وارد شد که از لحاظ تعلیمات دینی در سطحی بالاتر قرار داشت.

میرزاکوچک خان در خلال تحصیل مقدمات فقه و اصول در مخالفت با نارواییها بی پروا بود به همین سبب احترام سایر طلاب را به خود جلب کرد.

در قیام آزادیخواهان رشت علیه پیمان شکنی محمد علی شاه (1326 ه.ق) در صف مشروطه طلبان جای گرفت و با آنان در تحصن شهبندری عثمانی (کنسولگری عثمانی) شرکت جست و هر سحرگاه با صدای تکبیر خود متحصّنان را به ادای نماز فرا می‌خواند (تکبیر او و نماز متحصنان پاسخی بود به تبلیغات دولتیان که آزادیخواهان را بابی مذهب معرفی می‌کردند) در واقعه تعرض مسلحانه مشروطه‌خواهان رشت علیه قوای مستبدان (16 محرم 1327 هـ ق) از طرف همکاران وی بود و انجمنی به نام وفا را تشکیل داده بود و اداره می‌کرد.

هنگام بسیج قوای ملی رشت برای تصرف پایتخت، میرزا عنوان فرماندهی یک دسته از جنگاوران را در دوشنبه بازار سنگر بر عهده گرفت، در آنجا سخت بیمار و بستری شد و دسته جنگاورانش تحت فرمان یپرم خان ارمنی درآمد که به سوی قزوین حرکت کردند.

کوچک‌خان پس از مداوا به مجاهدان پیوست و در فتح تهران شرکت جست در شورش‌ شاهسونان همراه یپرم خان و سردار اسعد به کمک مجاهدان آذربایجان رفت، هنگامی که شاه مخلوع (محمدعلی) عمال خود را به قصد تصرف ترکمن صحرا به آن منطقه (به دستیاری بیگانه) گسیل داشت، کوچک خان داوطلبانه به قوای دولت مشروطه ایران پیوست و به جبهه رفت.

در جریان جنگ بر اثر تیری که زیر شانه‌اش نشسته بود از پای افتاد و اسیر شد که به روسیه منتقلش کردند اما او پس از معالجه خود را به رشت رسانید.

در جریان تعرض قوای روس به آذربایجان و گیلان «به بهانه مخالفت شوستر مستشار مالی آمریکایی» و قتل و اسارت و حبس استقلال طلبان و مدافعان ایرانی (30ـ 1329هـ . ق) و هم زمان با اعدام عبدالعزیز شریعتمداری تالش، یوسف خان جوبنه‌ای، صالح‌خان مژدهی، کاظم علی روستا در رشت و مقارن با تشکیل انجمن ایالتی گیلان و حبس و تبعید اعضاء انجمن و جمعی دیگر به قفقاز کوچک‌خان به فرمان اجنبی از اقامت در زادگاه خود محروم و به تهران رفت و مقیم شد مجدداً به تکمیل تحصیل پرداخت.

سه سال بعد، جنگ بین‌الملل اول در گرفت و به سال (1914 م ) روس‏ها از شمال و انگلیسی ها از جنوب، با قوای انبوه به ایران تاختند و بیطرفی اعلام شده کشور را نقض کردند.

کوچک خان با گروه استقلال طلبان و مدافعان که در هر طبقه از بالا و پائین یافت می‌شدند هم داستان شده بدواً با سالار فاتح معروف به دیوسالار به کجور رفت که در آن ناحیه پایگاهی دفاعی به وجود آورند. چون جریان را مساعد نیافت از دیو سالار جدا شد و به رشت رفت و از رشت پس از ملاقات پنهانی با بعضی یاران موافق به (خراط محله) تولم حرکت کرده و در جنگل آن ناحیه نهضت جنگل را پایه گذاری کرد.

از آن تاریخ تا سال 1338 ه ق (1298 ش) مدام با قوای روسیه تزاری و پس از آن با قوای انکلیسی که بعد از انقلاب روسیه در پناه لشکریان ژنرال پیچیرا خوف روسی خود را به گیلان و از گیلان به باکو رسانده بودند در حالت جنگ دفاعی و تعرضی بود.

در عین حال به احداث راههای ارتباطی و تشکیل دبستانها در نقاط مختلف فومنات و تأسیس مدرسه نظام در گوراب زرمیخ و ایجاد کارگاههای پارچه‌بافی برای تأمین نیازمندیهای سربازان و اموری از این قبیل اشتغال داشت.

در سال 1299 ه ش بعد از ایجاد روابط دوستانه بین دولت های ایران و شوروی و شناسایی حکومت شوروی از جانب دولت وقت ایران برخی از دوستان طرفدار روسیه میرزا مثل احسان الله خان به وی خیانت کردند و از وی جدا شدند

میرزا کوچک خان در این زمان پس از حدود هفت سال مبارزه و جنگ و گریز با تعداد اندکی از یاران خود برای جمع آوری قوا به طرف خلخال حرکت کرد که در برف و بوران اسیر گشت و جان خود را از دست داد .

با شهادت وی در روز دوشنبه یازدهم آذر 1300 هجری خورشیدی (سوم ربیع الثانی 1340 ق) نهضت جنگل به نقطه پایان خود رسید.

جسد کوچک خان در گیلوان با مراقبت احترام آمیز آقا سید نصرالله گیلوانی به خاک سپرده شد اما اندکی بعد جسد کوچک خان به دست افراد سالار شجاع برادر سردار مقتدر طالشی افتاد.

یکی از آنان سر وی را جدا کرد و به نشانه پایان روزگار او به تهران منتقل و به سردار سپه ارائه کرد، در نهایت سرش در گورستان حسن‌آباد تهران در نقطه نامعلومی دفن شد که بعداً از جانب یاران جنگلی محل دفن شناسایی شد چند سال پس از این واقعه که گورستان حسن‌آباد شبانه‌ زیر و رو می‌شد تا مؤسسات آتش‌نشانی در آنجا مستقر شود، سر کوچک خان به وسیله آزادیخواهان که در لباس کارگران شب درآمده بودند ربوده شد و به وسیلة میرزاخان سیگارودی به رشت انتقال یافت و در اختیار کربلایی کاس آقا (حسام) معروف به خیاط که از وفاداران به آزادی بود، قرار گرفت که در جلسه‌ای شبانه مورد شناسایی و تأیید یاران جنگلی حاضر قرار گرفت سپس در ایوان مرقد سلیمان داراب به امانت سپرده شد.

در سال 1321 خورشیدی جسد کوچک خان نیز بنا به وصیتی که کرده بود پس از تحصیل فتوا از مجتهدان زمان از گیلوان به رشت انتقال یافت و بر زیر تپه‌ای مقابل بقعه سلیمان داراب در جوار سر وی به خاک سپرده شد که بعداً بر آن بارگاهی ساخته شد.


گزیده بیانات بزرگان در باره میرزا کوچک خان جنگلی و نهضت جنگل

در این گزیده بیانات مقام معظم رهبری ، رییس جمهوری و برخی از شخصیت های علمی ، تاریخی ، سیاسی و هنری کشور در باره میرزا کوچک جنگلی بیان شده تا گوشه کوچکی از شخصیت این مبارزه ملی و مذهبی را به نسل جوان کشور معرفی کند .
در بیانات مقام معظم رهبری درباره میرزا کوچک جنگلی آمده است :
درست است که نماد شجاعت و مجاهدت مردم گیلان، بحق شهید بزرگوار، میرزا کوچک جنگلی است که برای اسلام، قرآن، اقامه دین و در مقابله با بیگانگان و متجاوزان، در دوران غربت قیام کرد و یاد او هرگز نباید فراموش شود؛ اما در دوران انقلاب اسلامی، آن کسانی که توانستند نمادهای گوناگونی در عرصه های مختلف از گیلان عرضه کنند و نشان بدهند، یکی دو تا نیستند.
(1389/10/08- بیانات در دیدار هزاران نفر از مردم استان گیلان)
میرزاکوچکِ شجاع جنگلی، یک نمونه و یک اسطوره (نمونه) است؛ والّا وقتی مرحوم میرزا کوچک جنگلی در این منطقه دلش با احساسات شجاعانه اسلامی بیدار شد، آن روز نغمه اتّحاد اسلام در سرتاسر گیلان و در بین خواصِ این مرز و بوم پیچیده بود.
(1380/02/11 - فرمایشات مقام معظم رهبری در جمع مردم گیلان)
مردم مؤمن گیلان همواره پرچمدار مبارزه با استعمار و استبداد بوده اند و میرزا کوچک خان جنگلی نمونه بارز آن است.
(1389/10/08- دیدار هزاران نفر از مردم استان گیلان با رهبر معظم انقلاب)
از تصادف های شگفت آور یکی این است که قیام میرزا کوچک خان جنگلی در پنجاه سال قبل تقریباً، که یک قیام اسلامی و مردمی بود، در خرداد واقع شده است.
(14/3/1361- سخنان رهبر معظم انقلاب در نمازجمعه تهران)
میرزا کوچک، مرد تنهایی بود که به دو قدرت بزرگ آن روز دنیا - یعنی روسها و انگلیسیها - یک «نه»ی بزرگ گفت. نه با روسها ساخت، نه با انگلیسیها؛ اما در کنار او کسانی بودند که می خواستند با دستگاه حکومتِ آن روز - بعد هم با رضاخان که تازه می خواست سرِ کار بیاید - مبارزه کنند، اما به روسها پناه می بردند؛ به باکو رفتند و بند و بستهایشان را کردند و به ایران برگشتند و سرسپرده آنها شدند. اما میرزاکوچک خان قبول نکرد و حاضر نشد سازش کند؛ او، هم با انگلیسیها جنگید، هم با قزّاقهای روس جنگید، هم با لشکر رضاخانی - و قبل از رضاخان، آن کسانی که بودند - مبارزه کرد؛ با احسان اللَّه خان و دیگران هم کنار نیامد.
وقتی جوان گیلانی سرِ قبر میرزاکوچک خان می رود و می بیند این مرد تنها، این مرد باایمان و باصفا، اگرچه در وسط جنگلهای گیلان در مظلومیت مُرد، اما شخصیت خودش را در تاریخ ایران تثبیت کرد؛ مُرد، اما یک مشعل شد.
ما در دوران مبارزه خودمان، هر وقت نام میرزاکوچک خان را به یاد می آوردیم و شرح حال او را می خواندیم، نیرو می گرفتیم ، او از همت و اراده و شخصیت و هویّت خود خرج کرد، برای این که به یک نسل هویّت و شخصیت و نیرو و اراده ببخشد این بسیار ارزش دارد امثال او تعدادی بودند که در غربت مبارزه کردند، در غربت هم مُردند؛ اما می بینید که امروز غریب نیستند. جریان تاریخ، جریان عجیبی است، نگذاشت و نخواهد گذاشت شیخ فضل اللَّه ها و میرزاکوچک خان ها و خیابانی ها و امثال اینها، همچنان که غریب مُردند، غریب بمانند. دشمنان می خواهند این مفاخر را از دست جوان ایرانی بگیرند.
(1380/02/12 - بخشی از سخنان رهبر معظم انقلاب در دیدار با جوانان و فرهنگیان گیلان در مصلّای رشت ).
***
سخنان دکتر محمود احمدی نژاد رییس جمهوری در باره میرزا کوچک جنگلی:
میرزار کوچک جنگلی ،مبارز رادمرد خطه گیلان در مقابل دیو استبداد و استعمار، پایه گذار نهضت جنگل، روحانی مبارز و شجاع، شهید میرزا کوچک خان و شهدای والامقام روحانی استان گیلان که جان خود را در راه رضای خدا و دفاع از دین مبین اسلام و تمامیت ارضی ایران تقدیم نمودند و خاطره جاودان خود را همچون مشعلی فروزان، در ذهن و دل و واقعیت زندگی بشریت تا همیشه ی تاریخ باقی گذاردند.
منبع :یادواره میرزا کوچک خان و 140 روحانی شهید استان گیلان( 10 / 9 / 1390).
آذرماه یادآور سالگرد شهادت «سردار جنگل» است. مردی که از حوزه علمیه برخاست؛ در انقلاب مشروطه مبارزه کرد؛ نهضت جنگل را بنا نهاد؛ و سرانجام جان در راه غیرت و دینداری و آزادگی تقدیم نمود.
در یازدهم آذرماه آسمان حماسه و جهاد ایران اسلامی مزین به نام ستاره فروزانی است که عمری را در مسیر مبارزه و سرافرازی اسلام و ملت ایران سپری کرد.
شهید والا مقام «شیخ میرزا یونس» معروف به «میرزا کوچک جنگلی» ، مجاهدی دلیر و خستگی ناپذیر بود و بر سرپیمانی که با ایران و اسلام بسته بود تا پای جان ایستاد و تا امروز، نگین سلسله شهادت، در راه استقلال ایران اسلامی است.
پیام رییس جمهور به مناسبت سالگرد شهادت میرزا کوچک جنگلی ( 11 / 9 / 1389 ).
***
خسرو معتضد پژوهشگر تاریخ ایران :
میراز کوچک خان از نظر شخصیتی بسیار مسلمان و معتقد و میهن دوست بوده است.
میرزا کوچک خان سمبل مبارزات مردم ایران با استعمار و استبداد در دوران خود بود، او یک فرد مذهبی و اجتماعی بود که از چهره ای زیبا، متین و مهربان برخوردار بود، میرزا در جریان جنگ هایی که در سال 1919 در دوران وثوق الدوله رخ داد در غالب نهضت جنگل به مبارزه پرداخت، آنها به نشانه عزاداری برای اسارت ملت ایران موها و ریش های خود را بلند کرده بودند و می گفتند تا زمانیکه ملت ایران آزاد نشود ما موها و ریش های خود را کوتاه نمی کنیم.
میرزا کوچک خان خیلی به ایران و ملت ایران خدمت کرده است، ما این مطلب را از گزارشهای رسمی کنسول گری انگلیس در گیلان و گزارش های رسمی دولت ایران به دست می آوریم، متاسفانه برخی به ضرر و برخی به نفع میرزا کوچک خان اغراق کرده اند ولی به نظرم باید به همین گزارش های رسمی اعتماد کرد که سازمان اسناد ملی اینها را منتشر کرده است.
میرزا کوچک خان نگذاشت کمونیست ها گیلان را تصرف کنند چرا که برنامه آنها این بود که گیلان تصرف شود و از ایران جدا شود و دولت روسیه تزاری همیشه پیگیر آن بود که استان های شمالی گیلان، مازندران، آذربایجان و خراسان را از ایران جدا کند و اخیرا اسنادی در گرجستان هم بدست آمد که این موضوع را ثابت کرد.

میرزا کوچک خان جنگلی قهرمان ملت ایران و گیلان است.
***
ملک الشعرای بهار در باره میرزا کوچک جنگلی در تاریخ مختصر احزاب می نویسد:

مرحوم میرزا مردی بود مذهبی و جوانی بود از طلاب علوم دینیه و ادبیات، در مدارس رشت به تحصیل مشغول بود و عمامه به سر داشت.
بعد از انقلاب مشروطه در سنه 1326 هجری قمری در گیلان بر ضد محمد علیشاه و استبداد صغیر قیامی شد و جمعی از طلاب و جوانان هم به آن پیوستند که یکی از آنها مرحوم میرزا کوچک خان بود.
میرزا با عقیده اتحاد اسلام به گیلان رفت و در جنگ بین الملل تشکیلاتی را در شهر و در جنگل فومن به نام اتحاد اسلام به راه انداخت.
***
صحبت های مرحوم دهخدا درباره میرزا:
میرزا کوچک خان از مجاهدین گیلان بود که با میرزا کریم خان و سردار محیی الدین برای بیرون کردن محمد علیشاه به تهران آمد، او سربازی بی نهایت شجاع بود.

اول بار که او را دیدم جوانی خوش قیافه به سن سی سال می نمود. در نهایت معتقد به اسلام و همان حد نیز وطن پرست بود. شاید آن هم از راه اینکه ایران وطن او یک مملکت اسلامی است و دفاع از او را واجب می شمرد. نماز و روزه او هیچ وقت ترک نمی شد.

از تمام محرمات دینی مجتنب بود، آنگاه که در تهران بود لباس عادی داشت ، قانع و بی طمع بود ... همیشه متفکر بود و بسیار کم تکلم می کرد ... می گفتند در اول طلبه دینی بود و مقدماتی از عربی و فقه می دانست رحمت الله علیه
***
مسئول کمیته علمی کنگره میرزا کوچک جنگلی حجت الاسلام والمسلمین پژوم:
میرزا کوچک خان برای پایه ریزی یک حکومت اسلامی در ایران تلاش می کرد و متاسفانه عوامل نفوذی دشمنان، موجبات شکست ایشان را فراهم آوردند اما میرزا با پیروی از مکتب تشییع و ابا عبدالله الحسین(ع) تن به ذلت و وعده های دشمنان نمی دهد و جانبازی در این مسیر را پذیرفت و تن به ذلت نداد.
الگوهای اسلامی و ملی همچون میرزا برای نسل امروز جامعه باید الگو و اسوه باشند و جامعه نباید از هویت ملی و مذهبی خود بی خبر باشد باید چهره ها و شخصیت های فاخر را به مردم به عنوان الگو بشناسانیم.
پژوهشگر و محقق حوزه علمیه حجت الاسلام والمسلمین مرتضی قضایی:
اندیشه میرزا کوچک جنگلی هویت و ساختار فرهنگ گیلان است، میرزا کوچک به دنبال برپایی حکومت اسلامی بود و برای نخستین بار سخن از جمهوریت حکومت به میان آورد.
باید تلاش کنیم تا اندیشه والای اسلامی میرزا در جامعه ترویج داده شود، میرزا غریبانه شهید شد و هنوز هم ابعاد شخصیتی میرزا را آن طور که باید، نشناخته ایم.
میرزا از لحاظ فقهی و علمی بزرگ بود، میرزا کوچک جنگلی هرگز با خودی ها نجنگید و خودی و غیرخودی در سیره میرزا تفکیک شده بودند.
***
رییس کنگره ملی میرزا کوچک خان محمدشیخان:
میرزا کوچک خان جنگلی مجاهد انقلابی و روحانی مبارزی بود که در دوران غربت، برای اسلام و اقامه دین در مقابله با بیگانگان و متجاوزان قیام کرد و در مقابل دو قدرت بزرگ آن روز دنیا یعنی روس ها و انگلیس ها و زیاده خواهی و تجاوز گری آنها، ایستادگی و مقاومت کرد.
حرکت پرشور و شعور این روحانی مبارز در آن برهه از تاریخ تجلی هویت انقلابی و اسلامی نهضت جنگل و بیانگر پرچمداری قیام جنگل، با استعمار و استبداد آن زمان بود.

اندیشه و روحیه انقلابی میرزا کوچک خان فراتر از مرزهای ایران گسترش یافته است تا جایی که در خارج از مرزهای کشورمان نیز بخوبی با شخصیت این فرد انقلابی و مبارز آشنا هستند.
***
رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی کشورحجت الاسلام والمسلمین محمدجواد ادبی:
استان گیلان سرشار از پتانسیل های فرهنگی و تاریخی است، شهید والامقام میرزا کوچک خان جنگلی تنها یکی از ستارگان درخشان این دیار است که معرفی و بازشناسی سیر و سلوک اخلاقی و مبارزات ضداستعماری ایشان می تواند نه تنها الگوی مناسبی برای ملت ایران، بلکه برای سایر ملت های عدالتخواه و آزادی طلب باشد.
نهضیت اسلامی جنگل به رهبری این روحانی مبارز(میرزا کوچک جنگلی) از نهضت های ضداستعماری تاریخ معاصر کشورمان است میرزا کوچک خان در احیای استعدادهای ملت ایران در مبارزه با نفوذ متجاوزان به ایران و توجه به عقاید ملی و مذهبی و دفاع از ارزش های دین مبین اسلام نقش برجسته و ممتازی دارد.
میرزا کوچک خان جنگلی را باید از مفاخر بزرگ این مرز و بوم دانست که با شهادت خود مسیر آزادگی را هموارتر کرد.
**
دکتر علی اکبر ولایتی :
نهضت جنگل مقارن با بروز جنگ جهانی اول در سال 1914 شکل گرفت ، برغم اعلام بیطرفی دولت ایران در این جنگ ، بخش عمده سرزمین ایران به اشغال بیگانگان درآمد و استقلال کشور سخت به مخاطره افتاد .
در این زمان ، آشفتگی سیاسی ، عدم وجود دولتمردان لایق و مستقل ، سقوط پی در پی کابینه ها و بی ثباتی قدرت سیاسی از یک طرف و پریشانی و فقر گسترده از سوی دیگر ، چنان فضای دهشتناکی را بر مقدرات ایران حاکم کرده بود که احساس مسئولیت هر انسان انقلابی و مؤمن به دین و میهن خود را چون میرزا کوچک خان ، برمی انگیخت .
میرزا پس از ایجاد ارتباط با تشکیلات اتحاد اسلام در تهران و بحث و مناظره با آنها با این هدف که ˈ هر دولتی که نتواند مملکت خود را از سلطه و اقتدار دشمنان خارجی نجات دهد ، وظیفه ملت است که برای استخلاص وطنش قیام کند ˈ. تصمیم گرفت برای پایه ریزی یک نهضت ، به سازماندهی نیروها بپردازد.
اتحاد اسلام، کانون اصلی رهبری و مرکز ثقل تصمیم گیریهای سیاسی، اداری، اجتماعی و نظامی نهضت جنگل بود و حفظ استقلال ایران را تعقیب می کرد.